Geef bijstandsmoeders een basisinkomen

Het basisinkomen is nu nog een gedachte-experiment. De redactie van LaatBloeien gaat op pad om te begrijpen wat het in de praktijk kan betekenen. Deze week:

Fayza’s verhaal

“Bijstandsmoeders zijn op dit moment kansloos gemaakt. Ik zie in het basisinkomen een kans voor hen.”

Fayza, een 38-jarige kunstenares met Marokkaanse roots, spreekt uit ervaring: “mijn moeder was zo’n vrouw.” Fayza vertelt hoe een systeem dat een sociaal vangnet zou moeten zijn, een verstikkend web kan worden. “Moeders worden machteloos gemaakt, kinderen belanden in de criminaliteit.” Dit levert niet alleen hen, maar de hele samenleving problemen en kosten op. Een basisinkomen doorbreekt dit patroon.

Verstikkend web

Fayza is opgegroeid met een werkende moeder van vijf kinderen, die nét niet rondkwam en €100 aanvullende bijstand nodig had. Hiervoor moest Fayza’s moeder een uitgebreide administratie bijhouden, terwijl ze analfabeet was. Miste ze een afspraak, dan werd haar uitkering gekort én kreeg ze een boete. De advocaat voor de rechtszaak daarover moest ze zelf in de hand nemen. Behalve tijdrovend, was het ook mentaal zwaar. Voor €100 extra in de maand moest ze inleveren op respect en autonomie.
Met het dalen van het inkomen, lijkt ook het recht op zelfbeschikking af te nemen. Schrijver George Orwell merkte dit al op in de jaren twintig van de vorige eeuw. Hij beschrijft, vanuit eigen ervaring, hoe mensen aannemen dat zij het recht hebben om tegen jou te prediken, zodra jouw inkomen beneden een bepaalt niveau daalt. Het gevolg hoor je terug in Fayza’s verhaal: constant als minderwaardig behandeld worden, dat breekt mensen op.

“De trajectbegeleider was er voornamelijk om mijn moeder psychisch onder druk te zetten. Het was onmenselijk, om naast haar baan als schoonmaakster, naast haar kinderen, ook nog een begeleider erbij te hebben die totaal geen begrip had voor mijn moeders situatie. Die alleen maar opdrachtjes aan het afvinken was: ‘Tja, ik moet haar aan een baan zien te krijgen.’ Dus ook al had mijn moeder een baan, dan werd haar uitkering alsnog gekort als ze niet op tijd een sollicitatiebrief verstuurde.”

Deze controlerende en bestraffende aanpak is een trend in de armoedebestrijding. Het idee daarachter is dat armen geactiveerd moeten worden om te veranderen. Het komt voort uit de principes ‘je moet werken voor je geld’ en ‘zelfredzaamheid’. Maar in de praktijk heeft het een averechts effect. Terwijl de armoede zelf mensen al opslokt, zorgt de extra druk van de sociale dienst voor overbelasting.

Overleven of opgeven

“Mijn moeder overleefde, dat is wat ze deed. Ze is een vechter en haar kinderen zijn goed terecht gekomen. Maar ze was wel continu aan het overleven.” Fayza’s moeder werd gesteund door Hollandse vriendinnen die haar wegwijs maakten in de samenleving. Deze vriendinnen brachten positiviteit en inspiratie. Zo leerde een vriendin haar fietsen, wat nodig was om als schoonmaakster te kunnen werken. Fayza is dankbaar voor haar moeders kracht en netwerk. Als ze die dingen niet had gehad, dan was het volgens haar heel anders afgelopen met het gezin.

“De moeders die dat niet hebben, die geïsoleerd zijn in een samenleving die zij niet kennen, die niet zo sterk zijn, die geven het op. Dat zie je terug in de kinderen. Ze worden pooiers en dealers. Want ze zien: Money matters. Ze denken ‘Ik word geen slachtoffer, ik word dader.’”

Kinderen van bijstandsmoeders zien dat hun moeders een eerlijk pad hebben gekozen en toch eindigen als slachtoffers van het systeem. Daardoor verliezen deze kinderen hun vertrouwen in de samenleving. Drugsbendes benaderen hen ondertussen actief, terwijl een eerlijke baan vinden moeilijker lukt.

Fayza ziet dit als de schaduwzijde van het huidige sociale systeem. De aanpak richt zich nu op symptoombestrijding, terwijl de problemen bij de kern moeten worden aangepakt. “Moeders zijn de managers van gezinnen. Geef de moeders hun macht terug.”

Een basisinkomen geeft een toekomst

Daarvoor komt Fayza met een concrete oplossing: een basisinkomen voor bijstandsmoeders. Dit dekt de basisbehoeften, zonder stress en druk van de sociale dienst. “Pas als je je geen zorgen meer hoeft te maken over een dak boven je hoofd en of je genoeg te eten hebt, kun je aan je ontwikkeling denken.” Om de vrouwen hierin te steunen, ziet Fayza begeleiding van een coach voor zich, die hen helpt een netwerk en activiteiten op te bouwen. Uitgaande van empowerment, in plaats van controle.

Fayza’s verhaal sluit aan bij wat psycholoog Eldar Sharif een ‘schaarstementaliteit’ noemt. In tijden van schaarste, is overleven belangrijker dan een langetermijnperspectief. Ook George Orwell onderschrijft als de essentie van armoede dat ze de toekomst vernietigd. Een schaarstementaliteit kan veranderen, door de context te veranderen. Voelt iemand zich bijvoorbeeld ‘geleefd’ door een tekort aan tijd, dan kan minder werken of een vrije periode helpen. Een context van armoede verander je met – een inkoppertje – geld.

Praat ze over het basisinkomen, dan straalt Fayza vertrouwen, ambitie en opluchting uit. Gaat het over de uitzichtloze situatie waar bijstandsmoeders nu in zitten, dan schemert frustratie en onmacht door. En dat is precies het verschil. Behandel iemand als een slachtoffer, ofwel van het systeem, ofwel van de eigen keuzes, en je creëert er een. Behandel iemand als een gelijkwaardige medemens die potentie heeft en vertrouwen verdient, en deze persoon zal groeien.  

Een ongehoorde kans

Voor Fayza zijn bijstandsmoeders de logische stap om een basisinkomen-experiment mee te beginnen. Een uitkering krijgen ze al, en indirect wordt er bespaard op ambtenaren, rechtszaken, politie en gevangenissen. Een basisinkomen voor bijstandsmoeders hoeft dus geen extra kosten op te leveren. Waarschijnlijk kost het zelfs minder dan de huidige situatie.

De groep waar Fayza voor opkomt, wordt nu niet gehoord. “Het is geen lobbygroep. Het zijn de absolute minima. Vrouwen, in de bijstand, met een migratie- of arbeidersachtergrond. Niemand hoort ze. Ja, ik. Omdat ik uit zo’n gezin kom.” Het basisinkomen geeft hen een kans. Laten we daar gehoor aan geven.

Meer lezen

Waarom ons armoedebeleid tekort schiet
Experimenten met het basisinkomen: wie biedt?
Basisinkomen vergroot de armoede? onzin!
Boek George Orwell ‘Down and out in Paris and Londen’