Een Vraag Naar Solidariteit Door Collectief Kapitaal

Kan je ons een kleine introductie geven?

Ik ben Denise Harleman, 36 jaar. Ik kom uit de culturele sector en heb daar gewerkt als theaterproducent. Ik ben altijd erg geïnteresseerd geweest in hoe theater drager van verandering kan zijn. Ik was eigenlijk altijd al bezig met de vraag: kan het ook anders? In die zin in is Collectief Kapitaal een voortzetting daarvan. Voor mij is Collectief Kapitaal in zekere zin een verbeeldingsoefening. Kunnen we bestaansonzekerheid op een andere manier aanpakken dan we doen? En kunnen we dat alternatief verbeelden? Alleen mijn verbeelding is in dit geval geen imaginaire oefening.

Zag je die sociale thema’s ook terug in de theatervoorstellingen?

Het ging inderdaad vaak over de vraag: hoe kunnen mensen in een wijk nader tot elkaar komen? Of: hoe kunnen we ruimte maken voor ongehoorde verhalen?

Klinkt alsof je goed bent in verbindingen leggen, zie je dat zelf ook zo?

Ik denk dat ik wel een verbinder ben, maar geen verbinder die een aai over je bol doet. Bij mij is het altijd wat je ziet is wat je krijgt, en je krijgt altijd het meest van me. Ik zal altijd blijven bouwen om elkaar te kunnen bereiken. Maar daarin geloof ik niet alleen maar in harmonie. 

Wat was het startpunt van de Stichting Collectief Kapitaal? Was het ook de bedoeling dat het een stichting zou worden?

Collectief Kapitaal is begonnen als een vraag naar solidariteit. Wat is de waarde van solidariteit voor allerlei maatschappelijke vraagstukken die we op dit moment als samenleving op te lossen hebben. Waarbij ik eigenlijk specifiek inzoomde op de financiële situatie van huishoudens in Nederland. We zijn begonnen in de eerste lockdown van Corona, omdat er op dat moment eigenlijk heel veel werd gesproken over solidariteit. Ik vind dat zorgzaamheid en solidariteit vaak door elkaar gehaald worden. Solidariteit gaat voor mij echt over het feit dat je kan kiezen voor iets dat niet per se het beste is in jouw individuele belang maar wel voor het algemene belang. Willen we zo doorgaan? Willen we doorgaan in een samenleving waarvan we weten dat er heel veel armoede gaande is? Hoe kom je tot een nieuwe sociaal economische agenda vanuit solidariteit?

Is er veel onwetendheid over dit onderwerp?

Er is onwetendheid over hoe armoede kan ontstaan. Er is nog veel stigmatisering en vooroordelen rondom het thema. Tegelijkertijd weet iedereen dat het bestaat,  als je denkt dat er geen armoede is leef je ook wel een beetje onder een steen. Je leest een krant, je kijkt naar de TV. Los van de mensen die in de bijstand zitten, zijn er in Nederland meer dan 600.000 mensen die werken en ondanks dat toch niet rond kunnen komen. We hebben het allang niet meer over armoede in de zin van werklozen die afhankelijk zijn van een uitkering. 

Kan je in één zin omschrijven wat Collectief Kapitaal doet? 

Collectief Kapitaal bouwt aan gemeenschappen in steden rondom een ogenschijnlijke eenvoudige actie, namelijk: inwoners die een beetje kunnen missen, stoppen geld in een pot en dat geld wordt via loting herverdeeld onder burgers die een beetje kunnen gebruiken, die bestaansonzeker zijn. 

Hoe gaat dat precies in z’n werk?

Die actie gaat parallel aan allerlei ontmoetingen, uitwisselingen en kennisvergaringen rondom de vraag kan het ook anders? En: hoe ben ik als individu ook onderdeel van die ongelijkheid in de samenleving? Die actie stelt ons in staat om samen te komen en te reflecteren op wat is en wat zou kunnen worden? En vanuit die actie genereren we allemaal inzichten die we weer op bredere schaal delen met de wereld, denk aan lokale overheden, landelijke overheid, het maatschappelijk middenveld, om vanuit die actie tot systeemverandering te komen. 

Je gaf aan dat mensen door middel van loting hier aanspraak op kunnen maken. Hoe gaat dat in precies in z’n werk?

We zoeken uiteindelijk per stad een heel afgebakend geografisch gebied. In zo’n gebied  gaan we dan heel gericht in gesprek om mensen te laten weten dat er straks de mogelijkheid is om zich in te schrijven voor Collectief Kapitaal. Daar zit ook verder helemaal geen controle aan vast. Als jij zegt dat je bestaansonzeker bent, dan is dat zo.  Onder iedereen die zich op die lijst heeft gezet wordt er geloot. De donateurs kunnen meedoen door geld of tijd te doneren. Met alle leden van Collectief Kapitaal bespreken we dan hoe het project er precies in die stad uit komt te zien. Het is echt participatief, voor burgers en door burgers. 

Hoeveel donateurs zijn er nu? Wat is je doel?

Het eerste wapenfeit dat we hebben bereikt is dat we een eerste groep van 5 mensen in Amsterdam Noord 8 maanden lang 1000 euro hebben kunnen geven. Dus er is een eerste groep burgers (100 in totaal) die 400 euro hebben gedoneerd. Nu zijn we al bezig met het werven voor een nieuwe ronde. Er gaat opnieuw een experiment plaatsvinden in Amsterdam en voor de eerste keer eentje in Rotterdam. Voor die twee pilots zoeken we in totaal 260.000 euro en we zitten al tegen een ton aan zonder dat we actief campagne hebben gevoerd. En stel dat we ontzettend succesvol zijn met deze campagne, dan staan er ook al nieuwe steden klaar die teams aan het opzetten zijn die Collectief Kapitaal ook naar hun stad aan het halen zijn. Dus in die zin is het een wederkerig systeem waarbij er campagnes per stad live gaan. Als het is gelukt in de ene stad, vloeit het door naar de volgende steden. 

Wat is jouw drijfveer hier achter?

Ik vind het heel gek dat we trots kunnen zijn op een samenleving waarin zoveel mensen het echt niet goed hebben. Pas als we met z’n allen een zeker en waardig bestaan kunnen hebben dan kan ik trots zijn op wat we aan het doen zijn. Het is niet zo dat de taart kan blijven groeien. Ook als je kijkt naar alle uitdagingen die we hebben met het klimaat en de biodiversiteit. Er is maar één optie: er moeten heel veel mensen véél meer tevreden worden met véél minder. Dat gevoel van solididariteit: dat we het samen moeten doen, daar is het mij om te doen. 

Wat is voor jou de stip aan de horizon?

Ik ben trots als we het voor elkaar krijgen als we op den duur een rol hebben gespeeld in de ontwikkelingen die ertoe leiden dat iedereen een waardig en zeker bestaan kan hebben. Collectief Kapitaal gaat dat natuurlijk niet in z’n eentje kunnen oplossen, we zijn een radertje in een veel groter systeem. 

Dat zit ‘m er dus ook in dat we bij mensen die besluiten te doneren een bewustzijn creëren dat ze een verantwoordelijkheid kunnen nemen voor dit soort problematieken in de samenleving en een keuze kunnen maken. Dus als ik heel veel mensen op de been krijg voor Collectief Kapitaal dan vind ik dat een teken van verandering dus dan kan ik daar ook heel trots op zijn.

Heb je een team nu?

Van de eerste 100 burgers zijn er 50 actief gebleven. De een produceert een fotoshoot, de ander schrijft een nieuwsbrief weer iemand anders bereidt de strategie voor. We doen het echt samen. In Rotterdam bijvoorbeeld is er een donateur die ervoor zorgt dat ik hier een kantoor heb. En iemand anders is allerlei organisaties in Rotterdam aan het aanschrijven om te zorgen dat het netwerk hier groeit. 

Wat zijn de grootste struikelblokken geweest?

Wet en regelgeving in Nederland. Als je bijvoorbeeld geld wilt weggeven krijg je te maken met schenkbelasting. Hoe zorg je er dan voor dat het bedrag dat gedoneerd wordt zo netto mogelijk doorgegeven kan worden? Daarvoor moesten we een ANBI (algemeen nut beogende instelling) worden. 

Verder zijn mensen die in Nederland bijstand krijgen aan heel veel regels gebonden, dat was ook een uitdaging. Daarom hebben we een afbakening moeten maken van mensen die zich kunnen inschrijven om geld te kunnen ontvangen. We hebben nu gekozen voor wat in beleidstaal “werkende armen” genoemd worden. Dat was in beginsel niet ons uitgangspunt. Maar door al het woud van wetgeving hebben we daar toch een keuze in moeten maken. 

Het geld dat we innen gaat bijna 1 op 1 door naar de burgers die het nodig hebben. Dat is wel een uitdaging. Het is hartverwarmend dat er zoveel mensen meewerken en we alles op vrijwillige basis doen, maar krijg daar ook maar continuïteit en snelheid in. We hebben heel veel “nee’s” te verduren gehad in de afgelopen twee jaar, maar nu komen er gelukkig ook wat meer “ja’s”!

Wat zijn je belangrijkste bevinden uit het project?

Enerzijds merken we aan de donateurs kant dat ze een stuk bewuster zijn geworden van hun positie binnen het geheel. Anderzijds aan de kant van de mensen die geld hebben gekregen zie je dat niet alleen de financiële bijdrage heel veel positieve impact heeft gehad, maar ook de manier waarop we dit georganiseerd hebben d.m.v. de loting. Zodoende is er heel veel vertrouwen ontstaan. Zij in zichzelf, maar ook in de medemens. Dat we echt onderschatten hoeveel potentie er komt uit rust en ruimte, gewoon kunnen leven. Niemand vraagt aan mij naar dat effect, maar mensen vragen meestal wel: hebben ze een betere baan gevonden? Ja misschien hebben enkelen een betere baan gevonden, maar dat komt echt door het vertrouwen en omdat we dat van te voren niet van hen gevraagd hebben. Geld vanuit een overheid naar een burger is ander geld dan van een burger naar een burger. 

Wat zou je als advies geven aan startende ondernemers?

Zorg dat je er niet alleen voor staat. Collectief Kapitaal is echt van iedereen die er tijd in heeft gestoken. Die hele relationele component in ons project is ook onderdeel van waarom het zo succesvol is.

Foto credits: Amber Naomi Photography / www.ambernaomi.com