Een gebouw recyclen: hoe doe je dat?

Waarom gooien wij onbeschadigde glazen flessen keer op keer aan gruzelementen in de glasbak, in plaats van ze te hergebruiken? Nog nooit over nagedacht? Je bent niet de enige. Het laat zien hoe gewoon het is om producten maar één keer te gebruiken. Toch ziet niet iedereen de wegwerpcultuur als vanzelfsprekend.

Erik Boele, van onder andere Haarlem Food Future, staat middenin de circulaire economie van Haarlem. Zoals wij vragen stellen over glazen flessen, stelt hij ze over hele gebouwen. “Waarom hebben we altijd zoiets van sloop maar, ram maar in elkaar, gooi maar weg’?” Erik neemt LaatBloeien een middag mee in de wereld van ‘urban mining’; waar sloopterreinen mijnen worden.

Laten we bij het begin beginnen.

‘Single-use’-producten – die je maar een keer gebruikt – veroverden in ongeveer zeventig jaar de wereld. Met een vuilnisbelteconomie tot gevolg. Plastic verpakkingen, glazen flessen, mobiele telefoons, lampen en laptops: allemaal belanden ze na kort gebruik bij het afval. Om plaats te maken voor een opvolger. Zo – zegt Erik – werkt het ook in de bouw. Kantoorpanden, scholen of huizenrijtjes worden met de grond gelijk gemaakt zonder te kijken naar mogelijk hergebruik van de onderdelen. Een gemiste kans.

Haast met hergebruik

Verschillende grondstoffen die essentieel zijn in de bouwsector, dreigen op korte termijn op te raken. Metalen bijvoorbeeld. Zink, zilver en koper al binnen twintig jaar. Zelfs zand, nodig voor het produceren van beton en glas, is tegenwoordig een schaars goed. En de hoeveelheid hout in de wereld wordt door grootschalige ontbossingen bedreigd.

Als splinternieuw de norm blijft, gaan we in rap tempo door onze voorraad grondstoffen heen. Waar komt onze obsessie met ‘nieuw’ vandaan?

Die zit geprogrammeerd in ons denken. In een doorgeslagen kapitalistische economie voert eenzijdige groei de boventoon. En voelt alleen al het nadenken over het hergebruiken van een glazen fles raar. De groei-economie is namelijk niet gebaat bij producten met een lange levensduur. Erik: “Dat zie je ook in de levenscyclus van producten. Het ontwerp is vaak niet duurzaam. Het liefst gaat een lamp binnen vijf jaar kapot, anders ga je niet terug naar de winkel voor een nieuwe.”

Nieuw-bouw

In de bouwsector gaat het niet over flessen en lampjes, maar over muren van gewapend beton, stalen buizenwerk, dubbele beglazing, isolatiewanden, hardhouten kozijnen en keukenblokken. Leegstaande kantoren en woningen die voor sloop zijn aangemerkt, zitten er vol mee. Vaak in prima staat. Toch is hergebruik ver te zoeken en vallen de onderdelen ten prooi aan de sloopkogel. Wat gaat hier mis?

“Als je iets nieuws bouwt, gebruik je nieuwe spullen. Dat is helaas de norm”, zegt Erik. “Ga maar eens kijken op een bouwplaats, alles wat daar ligt, wordt vers en nieuw aangevoerd.” Hiervoor wordt steeds een beroep gedaan op de grondstofvoorraad van onze planeet. Volgens Erik is een mentaliteitsverandering hard nodig. “We moeten het bouwproces om gaan keren. Zodat je een gebouw gaat ontwerpen vanuit de aangeleverde onderdelen.” Een verandering van 180 graden ten opzicht van de huidige gang van zaken. “Nu wordt eerst een gebouw ontworpen en pas daarna wordt gekeken: ‘waar kunnen we de onderdelen vandaan halen?’” Het is een erfenis uit een tijd waarin we dachten dat grondstoffen eindeloos voorradig waren.

Stadsmijn

Erik laat zich inspireren door ‘urban mining’. Het idee in een notendop: een afvalberg in de stad verandert in een mijn. In plaats van gebruikte mobieltjes, koelkasten en computers te zien als waardeloos, worden de componenten waaruit ze bestaan verzameld en hergebruikt. Vooral metalen zijn populair bij stadsmijners.

Voor sloopterreinen gaat deze vlieger nu ook op. Het bedrijf New Horizon, bijvoorbeeld, ‘sloopt niet, maar oogst’. Hardhouten kozijnen, stalen kabelgoten en beton worden ‘geoogst’ uit gebouwen die zijn aangemerkt voor sloop. En klaargemaakt voor hergebruik. Zo blijven grondstoffen gespaard en is een nieuwe circulaire bedrijfstak in opkomst.

‘Urban mining’ in de bouw kan niet zonder het ‘omgekeerde ontwerp’ waarbij ontwerp de beschikbare onderdelen volgt en niet andersom. Want waar worden anders alle geminede materialen voor gebruikt? Welk bouwproject heeft precies deze houten trap nodig, of precies die isolatiewanden?

Circulaire economie Haarlem

In Haarlem prikkelen verschillende initiatieven met hun acties ons voorstellingsvermogen over hoe ‘urban mining’ eruit kan zien. Het ontwerpbureau Veldtwerk, bijvoorbeeld, werkt samen met de NS en oogst hardhouten treinvloeren uit oude treinstellen. Daarna krijgen de vloeren een nieuw leven als tafeltennistafel.

Een ander mooi voorbeeld vinden we in de Waarderpolder. Hier biedt de ‘ondernemersterminal’ De BakkeRij kleine ondernemers kantoorruimte in oude cacaocontainers. De gebruikte containers bepalen het ontwerp van de terminal als geheel, wat leidt tot een vrolijk spel van trappen en gangen.   

Opschalen

Mooie inspiratie op kleine schaal. Leidt dat ook al tot een transformatie van de bouwsector? Erik benadert actief ontwikkelaars om sloopterreinen open te stellen voor mining voordat een gebouw gesloopt wordt. Met jammer genoeg nog weinig resultaat. “Wat je vaak hoort is: ‘heb ik geen ervaring mee’ of ‘ik werk met een vaste sloper’, dan houdt het natuurlijk snel op.”  

Wanneer een gemeente eigenaar is van een oud pand, kan ze circulair ontwerp als voorwaarde stellen. Zoals bij de herontwikkeling van het Slachthuisterrein. De ruimtes en inrichting blijven intact en er wordt gezocht naar ondernemers die daar iets mee kunnen. Erik is een van de potentiële nieuwe gebruikers. Hij kweekt zwammen op koffiedrab uit gebruikte filters en de oude slachtkamers hebben het perfecte klimaat.

Erik: “Als je een depot hebt waar je al die materialen verzamelt, kom je al een heel eind.” Hij doelt op een centrale verzamelplaats voor bouwonderdelen die kan worden aangevuld door gemeenten en aangeboord door ontwikkelaars en bouwers. Spaarnelanden en Vuilrak werken al een tijdje aan de realisatie van zo’n Haarlems depot. Volgens hen zal zo’n depot binnen de kortste keren vol liggen met bruikbare spullen, omdat er veel waarde zit in gebouwen die op het punt staan gesloopt te worden. Waarde die je anders uit de aarde moet halen totdat er niks meer over is. Hergebruik in plaats van onttrekken: dat is volgens Erik de bottom-line van ‘urban mining’ en de circulaire economie.

Meer weten

Cirkelstad Haarlem
Bezoek het Duurzaamheidsloket. Elke vrijdagmiddag @Kweekcafé

Meer kijken

Tegenlicht over Urban Mining
Het Zwitserse bedrijf In Situ doet urban mining op grote schaal