Bevrijde markt

Breken we in 2020 dan éindelijk het monopolie van Big Pharma?

29.11.2019

Jens

Leestijd: even zitten

Als je kennis deelt, ben je in het huidige systeem vooral een dief van je eigen portemonnee (en die van je aandeelhouders).

Sommige medicijnen tegen ernstige ziektes zijn zó duur dat de behandeling van patiënten honderdduizenden euro’s per jaar kost. In Den Haag besloot deze apotheker het medicijn tegen taaislijmziekte dan maar zelf te maken, voor een vijfde van de prijs. Waardoor het wél beschikbaar werd voor patiënten. Kan deze ‘magistrale bereiding’ een permanente oplossing worden? In de Tweede Kamer denken ze van wel.

Big Pharma

Maar laten we beginnen bij het begin. Wat veroorzaakt die hoge prijzen? De producenten van medicijnen – de farmaceutische industrie – vragen een ‘patent’ aan voor een nieuw medicijn. Met zo’n patent zijn ze voor de wet ‘eigenaar’ van dat medicijn. En krijgen ze tot 20 jaar het alleenrecht op de productie en verkoop van dat medicijn. Een monopolie dus.

Voeg hier aan toe: de aandeelhouders van ‘Big Pharma’ die op rendement azen, en je krijgt prijzen die allang geen redelijke vergoeding voor het ontwikkelen meer zijn. In het geval van ernstige ziektes als taaislijmziekte zijn de prijzen zelfs oneindig hoog. De samenleving is bereid deze prijzen te betalen – we moeten wel. Medicijnen worden op die manier onbereikbaar duur, of slokken belastinggeld op wanneer ze wél vergoed worden.

Motivatie

‘Het motiveert farmaceuten om te investeren in onderzoek naar nieuwe en betere medicijnen’. Het is een bekend argument vóór het gebruik van patenten. Tot op zekere hoogte klopt dit ook: een patent dekt het financiële risico van de investeringen.

Toch staat een patent vernieuwing vaak juist in de weg. Omdat het patent niet alleen een beloning is voor innovatie, maar ook de uitwisseling van kennis over een medicijn tegenhoudt. Want als je kennis deelt, ben je in het huidige systeem vooral een dief van je eigen portemonnee (en die van je aandeelhouders).

Nepinnovatie

Daar komt bij dat patent lang niet altijd wordt aangevraagd voor nieuwe, baanbrekende medicijnen. Integendeel: ‘evergreening’ betekent dat een patent wordt aangevraagd voor een medicijn dat nét even anders is dan een bestaand middel. Een nieuwe dosis bijvoorbeeld, of gewoon een andere kleur (!). Hiermee verlengen producenten van bijvoorbeeld HIV-remmers hun monopolie met mogelijk nóg tien jaar. Zonder echt bij te dragen aan de volksgezondheid.

Iets vergelijkbaars gebeurde onlangs in Nederland. CDCA, een medicijn tegen galstenen uit de jaren zeventig, kostte jarenlang maar 28 eurocent. In 2009 werd ontdekt dat CDCA ook kon worden gebruikt bij de behandeling van erfelijke stofwisselingsziektes. Het Britse bedrijf Leadiant vroeg een patent aan voor dit ‘nieuwe’ medicijn en stelde een jarenlang monopolie veilig. Prijs per pil: 148 euro.

Magistrale bereiding

Het Amsterdam Universitair Medisch Centrum ging daarom vorig jaar zelf aan de slag met het maken van CDCA. Voor een achtste van de prijs: de kosten per patiënt gingen van 200.000 naar 25.000 euro. Waarop Leadiant naar de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd stapte. Maar die oordeelde: dit is een voorbeeld van magistrale bereiding, en dat mag in Nederland. Magistrale wat?

Magistrale bereiding. Zo noem je wanneer een apotheker een bestaand medicijn op kleine schaal zélf maakt. Apothekers bedenken het medicijn niet zelf, dat is al eens gedaan. Magistraal bereiden is dus namaken.

Magistrale bereiding lijkt in strijd met de patentwet, maar wordt in Nederland al een tijdje gedoogd. Wanneer de juiste sterkte niet verkrijgbaar is, of wanneer het medicijn in pilvorm nodig is en er alleen vloeistoffen bestaan.

Maar nog nooit werd magistrale bereiding in de Tweede Kamer neergezet “als alternatief voor (extreem) dure medicijnen van de farmaceutische industrie.” Dit zijn de woorden van politicus Corinne Ellemeet in haar motie over magistrale bereiding. De motie werd drie weken geleden unaniem door de Tweede Kamer aangenomen.

De gezonde kant op

Waarom dit een reuzestap in de goede richting is? Omdat hier – eindelijk – duidelijk een kant wordt gekozen. Namelijk die van een gezond zorgsysteem en betaalbare medicijnen. En níet die van Big Pharma.

Onze minister voor Medische Zorg, Bruno Bruins, onderhandelt regelmatig met Big Pharma over medicijnprijzen. Want die zijn vaak onverklaarbaar hoog, “omdat het kan”. De optie magistrale bereiding kan een breekijzer zijn tijdens die onderhandelingen: Óf de prijzen gaan naar beneden, óf we maken bestaande medicijnen zelf na.

Dit heet met een deftige Engelse term ‘compulsory licensing’: wanneer de volksgezondheid in gevaar komt, kan de overheid een toestemming geven aan een derde partij om een medicijn na te maken. Met of (in bijzondere gevallen) zonder overleg met de patenthouder.

Systeem van morgen

In een ideale wereld zijn er helemaal geen breekijzers nodig, en wordt kennis over nieuwe medicijnen gedeeld zonder patentmuren. Daar werken bedrijven, overheden en apothekers samen in de strijd tegen HIV, kanker en taaislijmziekte, in plaats van elkaar tegen. En worden bedenkers van nieuwe medicijnen wél beloond voor hun bijdrage aan de volksgezondheid, maar niet met langdurige monopolie.

Een inspirerend voorbeeld is de zogenaamde patentenpoel. Het is een gecontroleerde manier om de productie van medicijnen open te stellen voor andere partijen zónder patent. In relatief arme delen van de wereld bijvoorbeeld, waar de farmaceut toch geen markt in ziet, maar wél patiënten zijn. Patentenpoels zorgen voor meer concurrentie tussen producenten én meer kennisuitwisseling.

Goed bekeken is de Nederlandse magistrale bereiding een eerste stapje naar het systeem van morgen. En met de steun van het parlement én onze activistische minister is er veel mogelijk. Op naar gezonde prijzen en meer gezonde mensen. Daar draait het uiteindelijk allemaal om.